Allemaal aan tafel!

Conchita Alvarez, senioradviseur bij de Politieacademie, was blij toen ze haar eerste magnetron kocht. Je kon er zoveel mee. Hoeveel ze er echt mee kon wist ze niet precies, want ze had de handleiding nooit gelezen. Ze warmde de melk op en ontdooide het eten. Toen haar man vroeg waarom ze die magnetron nou zo graag had willen hebben, was haar antwoord: “Omdat je er zoveel mee kan!” Maar in werkelijkheid bleef ze met de magnetron lang koken zoals ze dat altijd deed. “En dat zie je dus ook bij ICT-middelen in het onderwijs.”

Samen met Jacob Nouta, beleidsadviseur HRM bij Hogeschool Leiden, en Marie-José Kuypers, programmamanager van het iXperum/Centre of Expertise leren met ICT bij de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, werkt Conchita binnen de zone Docentprofessionalisering aan een ‘bewegingssensor’. Daarmee kunnen instellingen zicht krijgen op de vraag hoe integraal hun aanpak is wat betreft onderwijsinnovatie met ICT.

De zone Docentprofessionalisering richt zich onder andere op het belang van een integrale aanpak bij het faciliteren en professionaliseren van docenten op het gebied van onderwijsinnovatie met ICT. Voor deze aanpak is een ‘integrale bewegingssensor’ ontwikkeld, waarmee instellingen het denken en handelen over onderwijsinnovatie met ICT in beweging kunnen krijgen. De bewegingssensor bestaat uit een praatplaat, een handreiking, gespreksleidraad, en een evaluatietool. Het hele pakket komt in september beschikbaar voor hoger onderwijsinstellingen. De praatplaat is versneld beschikbaar om instellingen de gelegenheid te bieden te reflecteren op de ondersteuning van docenten in de recente transitie naar online onderwijs.

Niet alleen richten op de docent

Bij de start van de zone was het een puzzel naar waar de zone zich op wilde richten, welke onderwerpen belangrijk waren in het faciliteren en professionaliseren van docenten met ICT in hun onderwijs. Marie-José vertelt: “In de zone gaat het niet alleen om docenten, daar waren we het snel over eens. De hele organisatie heeft een rol in het meebewegen om onderwijsinnovatie met ICT te kunnen realiseren. Neem de infrastructuur. Deze kan technisch heel goed in elkaar zitten maar dat wil niet per definitie zeggen dat deze voldoende ondersteunend is voor het onderwijs.”

In de zone gaat het niet alleen om docenten

En dus concludeerden de leden van de zone dat er op instellingsniveau gekeken moet worden naar onderwijsinnovatie met ICT. Er moet ook gekeken worden naar visie en beleid, leiderschap, professionalisering en infrastructuur. En hoe vertaalt zich dat tot een organisatie-brede opdracht?

Jacob legt uit: “Conchita zegt het altijd heel mooi: ‘er wordt vaak van docenten verwacht dat ze het allemaal maar gaan doen.’ Maar die docent heeft daarbij wel de juiste ondersteuning nodig. Om dat te organiseren is het van belang dat instellingen het gesprek hierover voeren.”

Het gesprek aangaan

Maar hoe breng je dat gesprek in instellingen op gang? En hoe zorg je dat de juiste stakeholders aan tafel zitten? Daar is de bewegingssensor voor ontwikkeld. In gesprekken in het kader van de bewegingssensor is het vervolgens belangrijk dat het niet alleen gaat over ontwikkelingen die docenten (moeten) doormaken. Docenten zijn onderdeel van een proces waarin beleid wordt ontwikkeld, waar infrastructuur wordt opgetuigd en randvoorwaarden worden bepaald. Maar wordt dit ook in samenhang, integraal aangestuurd? Als de docent aan zet is, wordt gezegd: ‘innoveer nu je onderwijs maar’, zonder de juiste inbedding. Dan blijven docenten dus spreekwoordelijk de melk opwarmen met de magnetron.

De bewegingssensor is een manier om met elkaar in gesprek te gaan over onderwijsinnovatie met ICT.

De bewegingssensor moet hier letterlijk beweging in brengen. Conchita: “De bewegingssensor moet helpen om bewustwording te creëren en inzicht te genereren in álle aspecten van onderwijsinnovatie met ICT.” Met de bewegingssensor hopen de drie zonecollega’s instellingen te stimuleren om het gesprek intern aan te gaan. Marie-José: “Waar het om gaat is de integrale aanpak van onderwijsinnovatie met ICT, waarbij stakeholders elkaar weten te vinden en optimaal samenwerken om docenten te faciliteren in het innoveren van onderwijs met ICT.”

Jacob legt uit hoe dat er in de praktijk uitziet: “Het kan bijvoorbeeld zijn dat de ICT-afdeling zegt: ‘We kiezen voor deze tool, omdat deze aan de technische voorwaarden voldoet’, terwijl de docent een keuze wil maken op basis van didactische kwaliteiten, waarna de leidinggevende roept: ‘We moeten eerst maar eens zorgen dat we het goed georganiseerd krijgen’. Hoe krijg je deze mensen dan bij elkaar? Met de bewegingssensor. De sensor helpt vooral bij het ‘wat’ in onderwijsinnovatie met ICT. Het richt zich op de integraliteit van innovatie. Waar moet je aan denken? Wie moet je betrekken? Het ‘hoe’ van de innovatie, is een vervolgstap.”

De vier pijlers van visie en beleid, leiderschap, professionalisering en infrastructuur zouden tot synergie moeten komen.

Dat deze vragen in samenwerking met alle stakeholders worden beantwoord, is de meerwaarde. Stakeholders moeten met elkaar een beeld vormen over wie waar nodig is en op welk moment. Daarbij gaat het allemaal om één vraag: Wat moet je doen om de docent optimaal te faciliteren het onderwijs te innoveren met de inzet van ICT? Marie-José: “De vier pijlers van visie en beleid, leiderschap, professionalisering en infrastructuur zouden tot synergie moeten komen.”

Jacob gaat verder: “Nog een niveau hoger ligt de vraag: Welke visie hebben we als instellingen eigenlijk op onderwijsinnovatie met ICT? En het is mooi als de bewegingssensor dat gesprek kan voeden.” De bewegingssensor is overigens geen manier om je visie op onderwijsinnovatie met ICT te ontwikkelen. “De visie op onderwijsinnovatie met ICT moet passen bij de historie van het instituut, het soort onderwijs dat er gegeven wordt, en kan zelfs verschillen tussen faculteiten,” zegt Conchita.

Bewegingssensor om van de Coronacrisisrespons te leren

Niet alle instellingen hebben een visie op onderwijsinnovatie met ICT. Hoewel de bewegingssensor werd ontwikkeld voordat iemand van COVID-19 had gehoord, kan deze wel mede worden ingezet om te evalueren hoe instellingen hebben gehandeld in hun reactie op de coronacrisis.

Wat we hebben gezien is dat door de coronacrisis ICT wordt ingezet op bestaand onderwijs.

“Pre-corona was iedereen voor onderwijsinnovatie met ICT, maar de urgentie was minder aanwezig. Wat we hebben gezien is dat door de coronacrisis ICT wordt ingezet op bestaand onderwijs. Docenten hebben hun fysiek onderwijs omgezet naar online lessen,” vertelt Conchita. Dat blijft ook volgend jaar het geval, weet ook Jacob: “We verwachten volgend jaar nog een substantieel deel van het onderwijs online aan te bieden. De vragen van docenten verschuiven van ‘aan welke knoppen moet ik draaien om dit online te krijgen?’ naar ‘hoe zorg ik ervoor dat ik mijn studenten aangehaakt houd?’”

We verwachten volgend jaar nog een substantieel deel van het onderwijs online aan te bieden.

Dat zijn vragen die in het normale onderwijs, pre-corona ook al werden gesteld, maar nu in het online onderwijs worden versterkt. “Je kunt de bewegingssensor nu dus inzetten om terug te kijken op de afgelopen maanden: Welke beweging zien we? Wat ging en gaat er goed? Wat gaat praktisch goed, maar moet onderwijskundig beter? Wat loopt stroef? Wie kan aan knoppen draaien om dat te verbeteren en verduurzamen?”

Voorkomen dat we alleen de melk opwarmen

Met de komst van de coronacrisis is er ook bewustwording van en een beweging naar onderwijsinnovatie met ICT op gang gekomen. Maar de beweging die de afgelopen maanden heeft plaatsgevonden is nog geen innovatie, althans niet overal. “Als we onderwijs 1.0 achter glas plaatsen, hebben we geen innovatie, dan hebben we alleen ICT ingezet. Dat is substitutie, en naar mijn mening moeten we van substitutie met innovatie naar transformatie. Van echte transformatie is op dit moment nog niet echt sprake van,” stelt Marie-José.

Transformatie betekent echt een andere wereld.

“Transformatie is echt een andere wereld. Wil je bijvoorbeeld inzetten op je onderwijs de helft van de tijd online aanbieden, dan moet je het aanbod anders inrichten. Dan moet je gaan denken vanuit leerlijnen. Maar ook zou het onderwijs dan meer op maat en gepersonaliseerd voor studenten aangeboden kunnen worden. Dat vraagt visie en vaardigheid.” Innovatie is een bewuste keuze waarbij zowel visie als beleid duidelijk moeten maken waar een instelling naartoe wil, stelt Marie-José: “In mijn visie doen we dit om het onderwijs voor studenten zo optimaal mogelijk in te richten. Het uiteindelijke doel van het Versnellingsplan is het onderwijs voor studenten te verbeteren en beter aan te sluiten bij het werkveld. Deze disruptieve tijd hadden we nooit zo kunnen bedenken en inrichten.” Daarom komt de bewegingssensor nu zo mooi van pas.

Geen vinkjes, wel trainingsmateriaal

“Wat we níet wilden, was een instrument waarmee mensen vinkjes zetten of met kleurtjes werken om te zien hoe ze ‘ervoor staan’,” vertelt Conchita. Daar vult Marie-José op aan: “We wilden ook beslist geen instrument waarmee een benchmark werd bepaald of nulmeting werd gedaan. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling om instellingen met elkaar te vergelijken. We zochten naar een vorm waarbij we het gesprek in instellingen over onderwijsinnovatie met ICT konden stimuleren en faciliteren.”

Marie-José: “Ons uitgangspunt was dat het instrument bruikbaar moest zijn in de praktijk en dat instellingen het ook echt zouden gebruiken. Anders doen we het voor niets. Dat heeft ons heel erg gestuurd bij de ontwikkeling.”

Ik ben erg benieuwd hoe de sensor wordt ingezet en wie er aan tafel zitten.

De bewegingssensor bestaat uit een placemat (je ziet waar de kookmetaforen vandaan komen) aan de hand waarvan het gesprek kan worden gevoerd, een handreiking waarin een gespreksleidraad is uitgewerkt met vragen. Ook is er trainingsmateriaal voor diegenen die de gesprekken gaan leiden, en zijn er tools om de gesprekken te evalueren en de opbrengsten goed op te halen.

De bewegingssensor is straks voor alle instellingen beschikbaar om te gebruiken. Jacob: “We willen de bewegingssensor in het najaar gaan gebruiken. Na de zomer sturen we onze zonecollega’s met de bewegingssensor onder hun arm op pad in hun eigen instelling. We hopen dat zoveel mogelijk van hen de bewegingssensor kunnen inzetten, instellings-breed, op faculteitsniveau of bij een opleiding. Ik hoop op een diverse opbrengst en ben erg benieuwd hoe de sensor wordt ingezet en wie er aan tafel zitten.”

Download de praatplaat van de bewegingssensor hier.