Naar digitale (open) leermaterialen

Digitale leermaterialen, wat zijn dat eigenlijk?

Het gaat om digitaal beschikbaar, creatief werk dat wordt ingezet voor onderwijsdoeleinden, zoals teksten, afbeeldingen, geluid of video. Dit zijn materialen die docenten aanbieden aan een student of materialen die de student zelfstandig vindt en gebruikt bij de studie. Je kunt hierbij denken aan losse materialen zoals presentaties, artikelen, video’s, weblectures, powerpoints, 3D-objecten, VR simulaties, instructies en tutorials, of toetsen, maar ook aan samengestelde materialen zoals complete cursussen.  

Open digitale leermaterialen zijn gepubliceerd met een open licentie, zoals Creative Commons. Ze zijn voor iedereen toegankelijk. Een open licentie staat gebruikers toe het werk te kopiëren, (her)gebruiken, bewerken, opnieuw arrangeren en verspreiden. Internationaal worden open leermaterialen Open Educational Resources (OER) genoemd. 

Er zijn ook digitale leermaterialen die niet vrij toegankelijk zijn. Het kan zijn dat ze door de maker niet beschikbaar worden gesteld, of alleen aan een beperkte groep. Sommige leermaterialen worden aangeboden door commerciële partijen, en zijn alleen tegen betaling beschikbaar. Die digitale leermaterialen noemen we (meer) gesloten.  

Wat levert het op?

Optimaal benutten van digitale leermaterialen biedt de kans om in een vakgebied de beste kwaliteit leermaterialen te vinden, en met die materialen potentieel meer variatie te bieden in het onderwijs. Als er meer open digitale leermaterialen beschikbaar zijn, wordt de toegankelijkheid van het onderwijs vergroot omdat financiële en fysieke drempels voor toegang tot onderwijs worden verlaagd. We streven ernaar relevante materialen op één plek vindbaar te maken, eventueel gekoppeld aan de leeromgeving. Docenten en studenten kunnen dan een optimale mix aan leermaterialen gebruiken en samenstellen, waarmee onderwijsprogramma’s en cursussen flexibeler worden. Ook kan er meer maatwerk worden geboden en makkelijker worden ingespeeld op de leerbehoeften van studenten en de onderwijsvisie van docent en instelling.

Veel digitale leermaterialen bieden de kans om de rol en regie van student in het leerproces te versterken, zowel in het selecteren als in het gebruiken van materialen. Er is behoefte aan flexibel en vraaggericht onderwijs, aan meer maatwerk en aan differentiatie in onderwijsaanbod en didactische onderwijsconcepten, waardoor het onderwijs beter aansluit bij de ambities en talenten van studenten en er voldoende mogelijkheden zijn om een leven lang te leren. Door bestaande leermaterialen in hun lessen te verwerken kunnen docenten op een efficiënte manier het onderwijs vormgeven en verrijken, zonder zelf het wiel opnieuw uit te vinden. Daarmee kan potentieel de werkdruk worden verlaagd. Ook levert hergebruik van leermaterialen die duur zijn om te ontwikkelen (zoals online cursussen of hoge kwaliteit video’s) een kostenbesparing op. Kwaliteit van het onderwijs kan ook beter worden wanneer de beste wetenschappers en docenten op een onderwerp hun leermateriaal delen en anderen die materialen hergebruiken.  

Via de uitwisseling van digitale leermaterialen kunnen docenten in verbinding komen met andere docenten en experts uit praktijk en wetenschap. Zo wordt de kennisuitwisseling en communityvorming in een vakgebied bevorderd. Door digitale leermaterialen te delen krijgen docenten, studenten en instellingen de kans om een bijdrage te leveren aan kennisontwikkeling, eigen kennis te delen en zich te profileren. 

Alles op één plek

Het is belangrijk dat er voldoende aanbod is van materiaal van goede kwaliteit, dat aansluit bij de leerdoelen en leerbehoeften van docenten en studenten. Docenten en studenten hanteren diverse kwaliteitscriteria voor digitale leermaterialen, afhankelijk van de situatie. Denk aan onder andere het niveau van het materiaal, de actualiteit, duidelijkheid, begrijpelijkheid, het gebruiksgemak, de betrouwbaarheid van de informatie en van de bron. Als digitale leermaterialen voor een afgeschermde groep beschikbaar zijn, of als materialen alleen tegen betaling beschikbaar zijn wordt toegankelijkheid van het leermateriaal beperkt. Dit hoeft niet een probleem te zijn wanneer inzichtelijk wordt gemaakt wat de kosten zijn en of er alternatieven beschikbaar zijn. Het moet voor gebruikers inzichtelijk zijn welke digitale leermaterialen beschikbaar zijn, en waar: hoe beter het overzicht en hoe makkelijker materiaal kan worden gevonden hoe beter. Zo kunnen docenten en studenten makkelijk een afweging maken welke materialen ze willen inzetten. Daarvoor is een infrastructuur nodig waar het aanbod kan worden ontsloten. In de optimale situatie zijn alle materialen vindbaar op één plek en geïntegreerd in leeromgeving. 

Zelf materialen delen en hergebruiken

Het moet voor gebruikers duidelijk zijn waar ze hun eigen digitale leermaterialen kunnen delen en het moet gemakkelijk en aantrekkelijk zijn om dat te doen. Wanneer gebruikers toegang hebben tot het aanbod van digitaal materiaal is het belangrijk dat ze het juiste materiaal kunnen selecteren. Daarvoor zijn goede filters en metadatering van informatie nodig, met informatie over de inhoud, de kwaliteit (ratings, reviews), eventuele prijs en de authenticiteit van het materiaal. Voor gebruikers is het belangrijk dat ze digitaal leermateriaal indien nodig kunnen aanpassen of specifieke onderdelen uit het materiaal kunnen herzien en gebruiken, zodat het beter aansluit bij de eigen leerdoelen en leersituatie. Zowel inhoud als vorm van het materiaal speelt hier een rol. Denk bijvoorbeeld aan de mate waarin het digitale leermateriaal interactief onderwijs ondersteunt, of mogelijkheden biedt voor een sturende rol van de student in het leerproces. Het is tevens belangrijk dat de metadata van digitaal leermateriaal uitwisselbaar zijn tussen gebruikers en instellingen, zodat het aanbieden, vinden, gebruiken en hergebruiken van het materiaal wordt vergemakkelijkt.  

Professionaliseren

Gebrek aan kennis en vaardigheden van gebruikers aan de vraagkant (over het zoeken, selecteren, bewerken, gebruiken) en aan de aanbodkant (het maken en aanbieden van digitale leermaterialen) kan een belemmering zijn voor het optimaal benutten van de mogelijkheden van digitale leermaterialen. Docenten, studenten en stafmedewerkers zijn voor het optimaal benutten van de mogelijkheden van digitale materialen afhankelijk van de instellingen waar ze aan verbonden zijn: wordt er tijd en geld beschikbaar gesteld, wordt er een infrastructuur geboden en is er sprake van goede technische en pedagogisch-didactische ondersteuning? Het bevorderen van werken met digitale leermaterialen is een veranderproces dat vraagt om inbedding in een strategische visie en ondersteuning bij de verandering, zoals het faciliteren van het delen van goede voorbeelden en ervaringen. Om de nodige veranderingen te realiseren zijn gebruikers deels afhankelijk van factoren die afzonderlijke instellingen overstijgt: denk aan gezamenlijke infrastructuur, wetgeving en afspraken met uitgevers. De veranderingen kunnen worden versneld als instellingen onderling lessen en ervaringen uitwisselen, of gezamenlijk pilots opstarten.